گفت‌وگو با پیشکسوت سرود انقلاب
سرود دوباره مورد اقبال مردم قرار گرفته است.
نمی‌توان از سرود انقلاب سخن گفت و از آقای حمید شاهنگیان یاد نکرد. وی سازنده سرود «خمینی ای امام»؛ یکی از ماندگارترین سرودهای انقلاب اسلامی است. پیام اخیر رهبر انقلاب خطاب به فعالان حوزه سرود و ذکر ظرفیت‌های هنری و فرهنگی سرود و سرآمدی کشور در این زمینه باعث شد که رسانه KHAMENEI.IR به گفت‌وگو با این پیشکسوت موسیقی و سرود انقلاب اسلامی بپردازد. آقای شاهنگیان عقیده دارد که سرود بعد از دو دهه فترت مجدداً در حال اوج است و وقت حمایت از آن فرا رسیده است.
از همان دهه ۶۰ شروع کنیم. سرود در آن فضا به‌عنوان یک گونه از سبک‌های هنری چه نقشی در جامعه داشت که این‌قدر مورد استقبال و رجوع و در افکار عمومی تأثیرگذار بود؟
سرود در آن ایام یک نوعِ مدرن و جدید و تازه‌ای از گفتمان موسیقایی بود که چون نسبتاً جدید هم بود، استقبال بیشتری از آن در آن زمان می‌شد. ببینید در طول هر سی چهل سال یک چیزی به‌عنوان سبک رایج برمی‌گردد. دلیلش هم این است که هر موقع جامعه از وضعیت موجود کمی خسته می‌شود، به چیز جدیدی استقبال نشان میدهد. به نظر من در مورد سرود هم همین اتفاق افتاد. مضاف بر اینکه زمانی سرود خودش را نشان داد و بروز کرد و قدری عمومی شد که جامعه ما با یکدلی واقعاً بی‌نظیری در جهت اهداف الهی و آسمانی و قابل دسترس در حرکت بود. سرود آمد و مرکبی برای سوارشدن افکار مردم روی آن شد و به‌سمت جلو حرکت کرد. خب، در دهه اول انقلاب همان‌طور که در همه زمینه‌ها مردم نگاه انقلابی داشتند، این نگاه جدید آدم جدید تربیت کرد و تفکرات و حرکت‌های جدید ایجاد کرد. سرود هم در همین بستر آرامیده بود و با آن جریان حرکت می‌کرد.
اما چرا از دهه ۷۰ به بعد دیگر از سرود اقبال نشد؟ به نظرم به استفاده بیش از اندازه و غلط و بی‌کیفیت از سرود برمی‌گردد که موجب شد مقداری دلزدگی و خستگی ایجاد شود. بعد از پسرفتی که در این دوره اتفاق افتاد مجدداً آن مدل دارد برمی‌گردد و خواسته خودش را دارد نشان میدهد. خلائی ایجادشده که دارد جای آن را دوباره پر می‌کند. من فکر می‌کنم که چندین سالی این وضعیت را خواهیم داشت.
با توجه به شرایط فکری و فرهنگی و رسانه‌ای امروز، سرود چه ملاحظات و اقتضائاتی را چه در شعر، چه در موسیقی و چه در آهنگ باید مد نظر قرار دهد تا دوباره بتواند در کنار بقیه هنرها رسانه‌ای و فرهنگی مؤثر واقع شود؟
به نظر من الآن زمانش رسیده است؛ یعنی دوباره آن زمانی رسیده که دوباره همان نوع موسیقی محبوبیت پیداکرده و الآن گروه‌های زیادی از جوانان و نوجوانان دست‌به‌کار شدند و عده‌ای هم دارند تلاش می‌کنند و شعر، ملودی و آهنگ تهیه می‌کنند. اقبال نسبتاً خوبی هم دارد می‌شود؛ اما اگر مسئله جلوگیری هنرمندانه از تکرار مکررات باز رها شود و هر مجموعه‌ای سرخود یک‌سری کار انجام بدهد، -که ممکن است بعضی از آن‌ها هم خوب شود- باز آن خستگی را در جامعه ایجاد می‌کند.
اگر هوشمندانه از این فرصت به‌وجودآمده استفاده شود و بتوانیم از این علاقه‌ای که نوجوان‌ها و جوان‌ها دارند به‌خوبی استفاده کنیم، هنرمندان بزرگی در آینده از میان آن‌ها برای ما پدید می‌آید. خیلی از این هنرمندانی که الآن چهل پنجاه سالشان است و آدم‌های مشهور و معروف و بزرگی در آهنگ‌سازی، تنظیم و ارکست هستند و حتی در ایران هم نیستند، به من می‌گویند که ما موسیقی را با تو شروع کردیم؛ چون اول از سرود و گروه سرودها خوشمان آمد و بعد یواش‌یواش در کار موسیقی رفتیم. من همین نگاه را برای آینده هم دارم و فکر می‌کنم که این مجموعه‌ای که امروزه دارد در این وادی پا می‌گذارد قطعاً از بینشان هنرمندان بزرگی در خواهد آمد.
به نظر من آنچه ما باید توجه کنیم، مفاهیمی است که در سرود ارائه می‌دهیم. ببینید زمانی من سرودی برای انقلاب ساخته بودم که در آن می‌گفت جسم و جان من از تو دفاع می‌کند و روزها و شب‌ها نمی‌خوابم و تو را پاس می‌دارم. آن روز نیاز به چنین سرودی بود، ولی امروز دیگر به چنین سرودی نیازی نیست. امروز اگر جنگ هست، جنگ فرهنگی و اقتصادی است و ما باید بتوانیم از محمل سرود برای تربیت فرزندانمان و نسل‌های امروز استفاده کنیم. ما باید به آن‌ها احترام به دیگران، احترام به بزرگ‌ترها و تعامل با دیگران را به‌واسطه سرود یاد بدهیم. ما باید سرود را که هنر کارجمعی‌کردن است، به آن‌ها یاد بدهیم. ما باید هنر مطالبه‌گری مدنی را به آن‌ها یاد بدهیم و از آن‌ها بخواهیم که برای حقوق دیگران ارزش قائل شوند و حق دیگران را رعایت کنند. این نسل باید هنر گوش‌کردن را یاد بگیرند. ما باید هنر «فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَه» را که قرآن می‌گوید یادشان بدهیم؛ چون جنگ ما امروز جنگ شمشیر و مسلسل نیست، جنگ ما امروز جنگ روانی و فرهنگی و اقتصادی است؛ بنابراین، ما باید در این جهت خودمان را تنظیم و به‌روز کنیم.
پس شما اعتقاد دارید که این انواع هنری و رسانه‌ای قابلیت این را دارد که مفاهیم انقلابی را با آن به گوش دیگران رساند و در جهت آرمان‌های جمهوری اسلامی و انقلاب اسلامی حرکت داد؟
من اعتقاد دارم که الآن دوباره وقتش شده و فضایش ایجاد شده است، ولی کمی نگاهم با نگاه سی سال چهل سال پیش متفاوت شده است. امروز حفظ انقلاب مهم است. حفظ انقلاب هم با ارزش‌های انقلابی حس می‌شود. انقلاب ما انقلاب فرهنگی و اسلامی است. مهم‌تر از فرهنگی‌اش، اسلامی است. باید ببینیم دستورات اسلامی چیست. اگر ما در این جهت حرکت کنیم حتماً زمینه و فضایش هست و مسیر درست‌تری را انتخاب کردیم.
بخشی از پیامی که رهبر انقلاب خطاب به فعالان این حوزه دادند توصیه به ترکیب زبده شعر و سرود و آهنگ به‌عنوان ملاحظات فنی است. قدری راجع به این استانداردها صحبت کنید و اینکه این معیارها در ترکیب با همدیگر باید چه سطحی از کیفیت را داشته باشند؟
خوشبختانه آقا خیلی روی قضیه هنر و شعر و موسیقی اشراف دارند. با وجود چنین رهبری کار ما در این زمینه خیلی آسان‌تر است. این نگاه فوق‌العاده آماده و حاصل از فهمی که در آقا هست به‌اضافه شمّ هنری و استعداد موسیقایی و شاعری که در ایشان وجود دارد واقعاً می‌تواند در زمینه موسیقی و سرود فصل‌الخطاب باشد. با وجود اینکه ایشان رهبر مذهبی و سیاسی است، ولی حرف‌هایی که راجع به موسیقی می‌زنند به‌شدت حرف‌های درستی است. توجهی که ایشان به این موضوع کردند، توجهی است که ما از روز اول انقلاب و از روز اولی که در این مسیر حضور داشتیم با همین نگاه حرکت می‌کردیم. متأسفانه یک دوره‌ای که الآن هم در همان دوره هستیم اصلاً ارزش‌های شعر و موسیقایی فراموش شد. زمانی صدای خواننده صداوسیمای ما محدودیت داشت و نمی‌گذاشت هر شعری پخش شود، ولی الآن در تبلیغات تلویزیونی که دارد پخش می‌شود، نگاه کنید چه چیزهایی پخش می‌کند! تلویزیون هیچ عکس‌العملی نشان نمی‌دهد؛ اما در مقابل آقا می‌گویند باید از ادبیات فارسی به بهترین شکل در سرود استفاده کنیم تا بهترین کلام، بهترین اشعار، بهترین آهنگ‌سازها و بهترین خواننده‌ها از آن کار تولید کنند. ما در این زمینه پیرو رفتار صحیح حضرت آقا نیستیم. عده‌ای فقط پیرو پول‌اند؛ چون آگهی‌ها پول دارد و به همین راحتی آگهی‌ها چندین بار در هفته پخش می‌شود. به هر حال، خوشحالم که آقا این فرمایش را در مورد سرود کردند.
موضوع دیگری که در پیام اخیر رهبر انقلاب به فعالان حوزه سرود وجود داشت، استفاده از محتوای ملی در کنار محتوای مذهبی برای استفاده در این گونه آثار هنری و فرهنگی است که نباید از آن غفلت کرد.
بله شوق و اشتیاق و حساسیت مردم نسبت به میهن یک موضوع مهم و یک فرصت است، پهلوی در ایران بذر تجزیه‌طلبی و جدایی اقوام را کاشت، پهلوی دوم وقتی داشت از ایران فرار می‌کرد، می‌گفت من بروم ایران می‌شود ایرانستان! به همین دلیل هم الآن حرف پان‌عربیسم، پان‌ترکیسم و پان‌کردیسم از سوی ضدانقلاب مطرح می‌شود. ایران، ایران است. تمام اقوام ایرانی باید به قضیه ملی نگاه کنند.
من خوشحالم که حضرت آقا دراین‌باره دستور دادند و امیدوارم که به این مسئله‌ی بسیار ضروری نگاه شود و امیدوارم که دست‌اندرکارها در تولید چنین محصولاتی موفق بشوند.